(Görsel: RedClover)Unutulma hakkı, kısaca kişi ve kurumların internette kendi adlarıyla arama yapıldığında derlenen sonuçlar arasında kendileriyle ilgili bilgi, fotoğraf, belge gibi verilere yer verilmemesini isteme hakkıdır. 2012 yılında Avrupa Komisyonu'nun adalet ve vatandaşlıktan sorumlu üyesi Viviane Reding'in açıklamalarıyla ilk kez gündeme gelen unutulma hakkı, 2014 yılında <a fr-original-style="" href="https://curia.europa.eu/jcms/jcms/Jo1_6308/fr/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Avrupa Birliği Adalet Divanı</a>&nbsp;(AAD) tarafından verilen bir karar ile korunmaya alınmıştır. AAD, 13 Mayıs 2014 tarihli <a fr-original-style="" href="https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=152065&amppageIndex=0&doclang=en&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=276332" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kararında</a>, Google&nbsp;kullanıcılarına, şirketin bazı durumlarda kendileri ile ilgili bilgilere yönlendiren linkleri silme hakkı tanıması gerektiğine karar vermiştir. Mahkeme, unutulma hakkı kapsamında, "silmemek için belirli bir neden bulunmadıkça, Google gibi bir arama motorunun bir süre sonra kullanıcılar ile ilgili arama sonuçlarının silinmesine izin vermesi gerektiğine" hükmetmiştir.Söz konusu kanuni hak kapsamında; kişi ve kurumlar, internette haklarında yer alan toplanma veya işlenme amaçları dışında kalan, yetersiz veya ilgisiz bilgi içeren, kişisel verilerin arama motorlarında yapılan sorgulamalarda çıkan sonuçların kendileriyle olan bağlantısının kesilmesini talep edebilir.Bu yasanın Türk hukuk sistemindeki karşılığı, T.C. Anayasası’nın 20. maddesi ile düzenlenen, "kişinin özel hayatının korunması hakkı" kapsamında uygulanmaktadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 17 Haziran 2015 tarihli <a fr-original-style="" href="https://blog.statjus.com/2016/01/yargitay-unutulma-hakki-karari/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kararında</a> unutulma hakkı terimini ilk defa kullanarak, AAD'nin kararına doğrudan atıfta bulunmuş ve unutulma hakkını "üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olumsuz olayların bir süre sonra unutulmasını, başkalarının bilmesini istemediği kişisel verilerin silinmesini ve yayılmasının önlemesini isteme hakkı" şeklinde tanımlamıştır.Öte yandan, unutulma hakkı üzerinde iki temel eleştirinin getirildiği görülmektedir. Öncelikli olarak unutulma hakkının temel hak ve hürriyetlerden biri olan ifade özgürlüğü ile çatışma içerisinde olabileceği belirtilmektedir. Kararı ilk kez uygulamaya geçiren Google'ın baş hukuk danışmanı David Drummond&nbsp;konuya ilişkin yazdığı <a fr-original-style="" href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/jul/10/right-to-be-forgotten-european-ruling-google-debate" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">makalesinde</a>, bir yandan kararı ifade özgürlüğü&nbsp;bağlamında eleştirmiş, diğer yandan çifte standart&nbsp;uyarısında bulunarak "Bu, tıpkı bir kitabın herhangi kütüphanede bulunabileceğini fakat aynı kitabın künyesine hiçbir kütüphanenin kataloğunda yer verilmemesini talep etmek gibi." benzetmesini kullanmıştır.Getirilen bir diğer eleştiri de unutulma hakkının ekonomik etkileri&nbsp;ile ilgilidir. Bu bağlamda, hakkın hayata geçirilmesi noktasında gerekli teknik altyapının hazırlanması için gerekecek dijital mühendislik&nbsp;masrafları ve internet şirketlerinin ekonomik çıkarlarının gözetilmesi doğrultusunda, şirketler ile kullanıcılar açısından hukuki ve mali açıdan belirsizliklere yol açabileceği ifade edilmektedir.Günümüzde unutulma hakkı, genelde magazin konuları ile karşımıza çıkmaktadır. Yine geçmişte dönemsel olarak herhangi bir ülkenin dikta yönetimi&nbsp;alında yapılan siyasi politikalarına uymak zorunda bırakılarak yandaş açıklamalar yapmak zorunda kalan birçok kişi, mevcut rejimin değişmesi sonrasında geçmişte yapmış olduğu açıklamalar özelinde unutulma hakkına başvurmaktadır. Dolayısıyla, unutulma hakkının, internetin her yanı sardığı bu dönemde; bazı toplumsal kesimler için son derece önemli bir rol oynadığı görülmektedir.<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/elif-ay-91a24a16a/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Elif Ay</a>

Unutulma hakkı, internetin her yanı sardığı bu dönemde; bazı toplumsal kesimler için son derece önemli bir rol oynadığı görülmektedir.

Unutulma hakkı

(Görsel: BBC)2019'dan beri süren koronavirüs&nbsp;salgını, aşı çalışmalarının hızla sona ermesiyle bir nebze durakladı. Yine de aşılar hakkındaki kafa karışıklığı tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de devam ediyor. Aşı çalışmalarının gerek laboratuvar aşamalarında gerek dağıtım ve uygulanmasında gözlemlenen etik sorunlar&nbsp;hakkında bültenin daha önceki sayılarında yayımladığımız <a fr-original-style="" href="https://apos.to/s/610676b6658fb7000636e549" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Aşı Tartışmaları</a> başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz. Bu sayıda ise zorunlu aşı fikrinin ve uygulanmasının hukuki boyutunu&nbsp;ele alacağız.Herhangi bir tıbbi müdahalenin olduğu gibi, zorunlu aşı&nbsp;uygulamasının da insan hakları açısından ihlale yol açtığı su götürmez bir gerçektir. Fakat, anayasa ile güvence altına alınan insan haklarının yine bazı özel durumlarda sınırlandırılması mümkündür. T.C. Anayasası’nın <a fr-original-style="" href="https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">16. maddesi</a> uyarınca, kişi hak ve hürriyetleri savaş, seferberlik&nbsp;ve olağanüstü hallerde ölçülü olarak sınırlandırılabilmektedir. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) ise, zorunlu aşı uygulamalarına ilişkin verdiği kararlarda; somut durumun özelliğine dayalı olarak zorunlu aşıyı bir insan hakları ihlali&nbsp;olarak görmeyebiliyor. Örneğin bu minvaldeki <a fr-original-style="" href="http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-88051" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Boffa Kararı</a>'nda özetle "zorunlu aşı uygulamasının özel hayata müdahale sayılabileceği, ancak kamu sağlığını ciddi şekilde tehlikeye atabilecek bir durumda, amaca göre orantılı bir uygulama olduğu" belirtiliyor. İHAM’a Türkiye’den yapılan bir başvuru sonucunda verilen <a fr-original-style="" href="https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2013/1789" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">kararda</a> ise benzer şekilde, zorunlu aşı uygulamasında, kamu sağlığı&nbsp;menfaatinin özel hayata saygı&nbsp;hakkından üstün tutulduğu görülüyor.Pandemi nedeniyle 2019’dan bugüne dek alınan tedbirlerin bir kısmının insan haklarına ve Anayasa’ya aykırılık teşkil ettiği bilinmektedir. Bu kapsamda daha önce kişilerin çalışma, seyahat&nbsp;veya haberleşme&nbsp;hürriyetine ilişkin ihlaller yaşandığı gibi, zorunlu aşı tartışmalarıyla ise hem özel hayata saygı&nbsp;hakkı hem de vücut bütünlüğünün korunması&nbsp;hakkı ihlal ediliyor. Bu ihlallerin gayet haklı sayılabilecek, mücbir sebep&nbsp;kapsamına girdiği ise muhâkkak. Ancak meseleye hukuki boyuttan bakıldığında, bu ihlallerin hiçbirisi kanunilik ilkesine uyum sağlamıyor.Yukarıda da belirttiğimiz şekilde, Anayasa belli durumlarda hak ve özgürlüklerin kısıtlanmasında izin vermekte ancak salgın hastalık bu durumlardan birisi olarak sayılmıyor. Öte yandan, pandemi durumunda bu kısıtlamaların getirilebilmesi için olağanüstü hâl ilan edilmesi, bu tip hak ihlallerini kanuni açıdan meşrulaştırabilirdi. Ancak Türkiye'de pandemi sebebiyle olağanüstü hal ilan edilmediğinden, bugüne dek alınan önlemlerin ve zorunlu aşı uygulamasının kanunen meşrulaştırılabilmesi ancak bu yönde bir kanun çıkarılmasına bağlıdır.Söz konusu kanunla yahut olağanüstü hâl ilanıyla, pandemi tedbirlerine uymayan kişilere geriye dönük yaptırım uygulanması mümkün olmasa da; zorunlu aşı uygulamasının getirilmesi mümkündür. Yine de şu an dünyadaki genel eğilimin, toplumu zorunlu aşılamaya maruz bırakmak yerine; aşı pasaportu, aşı kartı gibi uygulamalarla aşı olmayanları izole etme yönünde olduğu görülüyor. Söz konusu durum, başka bir takım hak ve özgürlüklerin ihlali anlamına gelirse de; küresel salgının kamu sağlığı açısından yarattığı tehlikenin boyutu düşünüldüğünde, İHAM kararlarının yerinde olduğunu öne sürebiliriz.<a fr-original-style="" href="https://www.linkedin.com/in/elif-ay-91a24a16a/" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Elif Ay</a>

Anayasa ile güvence altına alınan insan haklarının, yine bazı özel durumlarda sınırlandırılması mümkündür.

Zorunlu aşı tartışmalarının hukuki boyutu

Cumartesi gecesi saat 2’de Resmî Gazete’de 3718 numaralı Cumhurbaşkanı Kararı ile 9 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 3. Maddesi gerekçe gösterilerek İstanbul Sözleşmesi’nin feshedildiği yayımlandı.Nedir?İstanbul Sözleşmesi’nin asıl adı Kadına Yönelik Şiddet ve Hane İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesidir. Hazırlık ve ön hazırlık sürecinde Türkiye’den akademisyen, politikacı ve STK’ların aktif olduğu bu sözleşmenin ilk imzacısı İstanbul/Çırağan’da yapılan lansman ile Türkiye’dir. Sözleşmenin iskeletini ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin konuya ilişkin güncel içtihadının temelini oluşturan karar ise, <a fr-original-style="" href="https://medium.com/@nesibekiris/i%CC%87stanbul-s%C3%B6zle%C5%9Fmesi-neden-ya%C5%9Fat%C4%B1r-6c89d4c627bc" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Opuz v. Türkiye Kararı’dır</a>. Sözleşme’nin geçen yıl yaz aylarında tekrar politik tartışmalara sebep olması sebebiyle Aposto!’da kaleme aldığım <a fr-original-style="" href="https://apos.to/s/5f21a3d9178b3a0007c700bd" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İstanbul Sözleşmesi: Doğru bilinen yanlışlar</a>&nbsp;başlıklı yazımda da tartışma temellerine ulaşabilirsiniz.İstanbul Sözleşme “feshedildi” mi? Cumartesi gecesi Cumhurbaşkanı “Kararı” ile Türkiye Cumhuriyeti bakımından İstanbul Sözleşmesi’nin “feshedilmesine” karar verildi. Öncelikle, Kemal Gözler hocaya da referansla, “fesih” kelimesinin teknik olarak yanlış olduğunu ve aslında “çekilme” kelimesinin kullanılması gerektiğini belirtmek gerekir. Zira çok taraflı bir sözleşmenin fesih hakkı değil, ancak çekilme haklı Türkiye Cumhuriyeti’ne tanınabilir.Fazla derine inmeden biraz genelden başlayalım. 1) Yetkide ve usulde paralellik ilkesi:&nbsp;Her bir düğümün bağlandığı şekilde çözüldüğünü gösterir. Bir sözleşme iç hukuka nasıl girdiyse o şekilde geri çekilir şeklinde özetleyebiliriz. 2) Normlar hiyerarşisi: Hukuki metinlerin birbiri arasındaki hiyerarşiyi gösterir, en üstte ise T.C. Anayasası vardır.Şimdi bu bilgileri kenara bırakarak asıl konuya dönelim.Bir uluslararası sözleşmeden çekilmek için ne gerekir?Türkiye Cumhuriyeti iç hukukuna baktığımızda, uluslararası sözleşmelerin niteliği ve uygun bulma hâlleri Anayasa Madde 90’da belirtilir.Madde 90/1:&nbsp;“Türkiye Cumhuriyeti adına Yabancı Devletlerle ve Milletlerarası Kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.”Ancak bu yeterli değildir. İşlemin tamamlanması için yasamanın yanında yürütmenin de “onaylama” işlemine ihtiyaç vardır. Tek cümleye indirmek gerekirse, sözleşme TBMM’nin uygun bulma kanunu çıkarması ve Cumhurbaşkanı’nın onaylamasıyla iç hukukta yer bulur. İstanbul Sözleşmesi ile de bu somut adım TBMM’nin 6251 sayılı Kanun ile sözleşmeyi uygun bulması ve daha sonra yürütmenin onayıyla gerçekleşmiştir.Bu durumda, bağlanan tüm bağlar aynı şekilde çözülmeli ve sözleşmeden aynı adımlar atılarak “geri çekilmelidir”.İlk etapta sözleşmeden geri çekilmeye dair TBMM’nin, halk egemenliğini temsil ettiği ve böylesine bir kararda halkın temsilcilerinin sürece dâhil olması beklenerek kanun çıkarması ve ardından Cumhurbaşkanı’nın onay kararı vermesi gerekirdi.Ama gerekçe olarak 9 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi verilmiş?2018 yılındaki 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Madde 3 der ki:"Milletlerarası andlaşmaların … uygulanmasını durdurma ve bunları sona erdirme, Cumhurbaşkanı kararı ile olur"Normlar hiyerarşisinde en üstte olan Anayasa’daki ilgili maddeyle Cumhurbaşkanı Kararnamesi’nin böyle bir yetkisi var mı diye bakıyoruz. İlgili madde 104/17, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin çıkarılma ve hukuka uygunluk şartlarını belirtir:“Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi&nbsp;çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir”.Bu durumda ilk fıkrayı kendimize referans alarak “Cumhurbaşkanı Kararnamesi ile “yürütme”ye ilişkin bir karar verilmiş midir?” sorusunu sormamız gerekir. Yukarıda açıkladığım şekilde Sözleşme’nin iç hukuka uygun bulunması yalnızca yürütmeyi değil, aynı zamanda yasama organını etkileyen bir karar olduğu için şüphesiz bu sorunun yanıtı “hayır”dır.O hâlde, 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin verdiği yetki de Anayasa’ya uygun değildir. Anayasa ile TBMM’ye verilmiş yetki ve daha sonra Cumhurbaşkanı’nın onayını içeren bu süreç, ancak Anayasa ile değiştirilebilir. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin düzenleme alanı dışındadır.Anayasa normlar hiyerarşisinde Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nden üstte olduğu için elbette Anayasal hükümler dikkate alınmalıdır. Böylece, sözleşmeden geri çekilme işlemi hukuksuz olduğu sonucuna varabiliriz.Ek olarak,&nbsp;velev ki bu süreç tamamen hukuka uygun olsun ve Sözleşme’den geri çekilmiş olalım.Ayrıca Uluslararası Hukuk’ta da sorumluluklarımız bakmamız gerekir. İstanbul Sözleşmesi madde 80, geri çekilme işleminin bildirilmesinden sonra olması sözleşmeden çekilmenin ancak çekilme sonrasını izleyen 3 aylık sürenin bitimindeki ayın 1. gününden itibaren yürürlüğe girer.Kısaca, İstanbul Sözleşmesi hâlâ bünyemizde. Onu korumaya devam edeceğiz. İstanbul Sözleşmesi uygulansın!Nesibe, Koç Üniversitesi mezunu, avukat. Siyaset ve hukuk danışmanı olarak çalışıyor. Politika, toplum, hukuk ve teknoloji alanlarında yazıyor.

T.C. Anayasası ile ilgili hikayeler